OEDEEM (VOCHT)

Oedeem leidt tot zwelling van voeten, enkels en onderbenen. In de volksmond wordt dat ook wel ‘vocht in de benen’ genoemd. Dat kan tot problemen leiden. Eén daarvan is het vinden van goede schoenen en sokken waar gezwollen voeten in passen. Daarbij speelt ook een rol dat de gezwollen benen een wisselende omvang kunnen hebben en dat je eventueel ook nog therapeutische elastische kousen draagt.

Oedemateuze zwelling

Zwelling van de voeten, de enkels en onderbenen door oedeem (oedemateuze zwelling), kan in geringe mate bij iedereen voorkomen. Dat wordt onder andere uitgelokt door langdurig zitten of staan en bij warm weer. En het kan ook vlak voor de menstruatie optreden. Ook een verminderde pompfunctie van het hart kan tot oedeem in de benen leiden. Oedeem kan ook het gevolg zijn van bepaalde geneesmiddelen, zoals sommige middelen tegen hoge bloeddruk. Bij onderzoek van mensen van 65 jaar of ouder werd in 26% oedemateuze zwelling rond de enkel(s) vastgesteld.1

Spataderen

Een veel voorkomende oorzaak van oedemateuze zwelling is ‘spataderen’ (medische termen: varices, varicosis of varicositas). Afhankelijk van hoe je dit begrip omschrijft komen spataderen bij 15 tot 60 procent van de bevolking voor.2 Het is een aandoening van de aders, ofwel venen. Dat zijn de bloedvaten die het bloed van de voeten weer terugsturen naar het hart. Daar zijn grofweg twee adersystemen  voor: een diep en een oppervlakkig systeem. In de aders zitten klepjes, een soort ventielen. Deze moeten ervoor zorgen dat het bloed alleen omhoog kan bewegen en niet naar beneden kan teruglekken.

Vocht in de benen

Bij spataderen werken de klepjes niet meer goed en wordt het bloed onvoldoende uit de voeten, enkels en onderbenen afgevoerd. De zwaartekracht wint het dan van de bloeddruk. Hierdoor zal vocht uit de bloedvaten (aders) in de omringende weefsels terecht komen. Dat vocht wordt ‘oedeem’ genoemd. Het oedeem veroorzaakt zwelling. De hoeveelheid zwelling kan wisselen: tijdens bedrust verminderen en na het opstaan in de loop van de dag toenemen. Je kunt spataderen in het oppervlakkige adersysteem hebben. Dan kun je ze vaak in de huid zien zitten. Het kan ook in het diepe systeem zitten, die spataderen zie je niet van buitenaf.

Zwangerschap

Oedeem van de handen en de voeten komt ook vaak voor bij zwangere vrouwen. Soms is dat oedeem een onderdeel van een ernstiger probleem, namelijk pre-eclampsie.3 Deze aandoening heet in de volksmond ‘zwangerschapsvergiftiging’. Pre-eclampsie komt door een combinatie van een te hoge bloeddruk en eiwitverlies via de urine. Aanvankelijk blijft dit beperkt tot oedeem ter hoogte van de onderbenen, maar bij ernstige gevallen kan dit zich uitbreiden naar oedeem over het hele lichaam of vocht op de longen (longoedeem) waardoor de zwangere kortademig wordt.

Pre-eclampsie ontwikkelt zich na week 20 van de zwangerschap en kan ook in het kraambed ontstaan, zelfs tot acht dagen na de bevalling. De aandoening komt bij 3-5% van de zwangeren voor die niet eerder zwanger zijn geweest, en is wereldwijd de meest voorkomende zwangerschapscomplicatie.3

Lymfoedeem

Het lichaam bevat naast de bloedvaten ook nog een ander circulatiesysteem: het lymfesysteem met lymfevaten en lymfeknopen. Het dient voor de reiniging en afvoer van lymfe dat uit vocht met overtollige eiwitten bestaat. Door verschillende oorzaken kan de afvloed van lymfe verstoord raken. Dan kan lymfoedeem met zwelling van de benen optreden. In een later stadium kan ook littekenweefsel in de weefsels ontstaan.

Therapeutische elastische kousen

Als mensen onvoldoende afvloed van het bloed in de aders terug naar het hart hebben, kan door oedeem zwelling van de voeten, enkels en onderbenen optreden. Er ontstaat dan een verhoogd risico op het ontstaan van een slecht genezende wond op het scheenbeen, een ‘ulcus cruris’. Om de kans daarop te verkleinen worden mensen behandeld. Therapeutische elastische kousen verhogen de druk in de weefsels en helpen daarmee de afvoerende bloedcirculatie. Soms wordt gekozen om het been eerst een periode te zwachtelen.

Referenties:

  1. Dunn JE, Link CL, Felson DT, Crincoll MG, Keysor JJ, McKinlay JB. Prevalence of foot and ankle conditions in a multiethnic community sample of older adults. Am J Epidemiol 2004;159:491-8.
  2. Callam M. Prevalence of chronic leg ulceration and severe chronic venous disease in western countries. Phlebologie 1992;1:6-12.
  3. Gyselaers W. Ziekenhuis Oost-Limburg. Verloskunde, pre-eclampsie [Internet]. [geciteerd op 23-3-2022] Beschikbaar via: https://www.zol.be/verloskunde/pre-eclampsie