De complete gids over schoenen met afwikkelzool | Deel 1: basisinformatie

Figuur 1:  uit de schoenenwinkel, een kant-en-klare confectieschoen met een ('polyfasische') afwikkelzool (merk: Ganter)

Wat zijn schoenen met afwikkelzool?

Laten we eerst even met elkaar afstemmen waar we het nu met een 'afwikkelzool' over hebben. Ik vind het lastig om het in woorden uit te leggen. Gelukkig zegt een afbeelding meer dan duizend woorden. Kijk dus ook even naar de afbeeldingen in dit artikel. Mijn uitleg in woorden is: Een afwikkelzool is een verdikking van de buitenzool waardoor deze, vanaf de zijkant gezien, een opwaarts gebogen vorm krijgt. Vaak is het doel van een afwikkelzool om een deel van de voet mechanisch te ontlasten. Het dikste deel van de afwikkelzool neemt druk over van de rest van de zool en voet.

In welk soort schoeisel zit een afwikkelzool? 

Een afwikkelzool kan onderdeel zijn van verschillende soorten schoenen. Hieronder beschrijf ik 4 soorten. Van 1 tot 4 loopt de moeilijkheidsgraad van het gezondheidsprobleem op. En ook de tijdsduur om dergelijk schoeisel te krijgen neemt toe. Kijk wat bij jouw situatie past.

1. Fabrieksmatig gemaakt schoeisel noem je ook wel 'confectieschoeisel' of 'confectieschoenen'. Er is confectieschoeisel dat in de fabriek al een afwikkelzool krijgt ingebouwd. Denk hierbij aan allerlei soorten klompen en bepaalde comfort-, sport- of wandelschoenen met een sterk opwaarts gebogen vorm van de buitenzool (Figuur 1 en 2).
2. Een zorgverlener maakt een afwikkelzool als aanpassing van jouw confectieschoeisel, door toevoeging van zoolmateriaal (Figuur 3). In vaktermen heet dat: orthopedische voorziening aan confectieschoeisel (OVAC, of orthopedisch schoeisel type C, afgekort OS-C).
3. Semi-orthopedisch schoeisel (vakterm: OS-B): een schoen uit de fabriek met voldoende ruimte voor de voorvoet en extra ruimte voor een individueel aangemeten inlegzool (Figuur 4). Daar kan dan een afwikkelzool aan toegevoegd worden.
4. Volledig individueel aangemeten orthopedisch schoeisel (vakterm: OS-A), waar een afwikkelzool onderdeel van is (Figuur 5).

Figuur 2: acht uiteenlopende voorbeelden van confectieschoeisel met kant-en-klare afwikkelzool

Figuur 3: afwikkelzool in de vorm van aanpassing van confectieschoeisel

Figuur 4: semi-orthopedisch schoeisel (OS-B) met afwikkelzool

Figuur 5: individueel aangemeten orthopedisch schoeisel (OS-A) met afwikkelzool: links een laag damesmodel, rechts een halfhoog herenmodel met proximale ('vroege') afwikkeling

Synoniemen van afwikkelzool

Er worden verschillende synoniemen gebruikt in boeken, artikelen en websites. In Nederlands- en Engelstalige bronnen kwam ik de volgende termen tegen.

Een houten balk

In het verleden maakten schoenmakers echt een houten balkje onder de buitenzool ter hoogte van, of achter de bal van de voet (Figuur 6).¹ Dat noemden ze dan een 'afwikkelbalk' of 'afwikkelbalkje'.^1-3 Tegenwoordig voegen schoentechnici zoolmateriaal toe, waardoor de buitenzool een opwaarts gebogen vorm krijgt. Sommige mensen gebruiken de oude benaming 'afwikkelbalk' nog. Maar past deze nog wel goed bij de huidige verschijningsvorm van de schoenaanpassing?

Figuur 6: informatie over een afwikkelbalk in een handboek uit circa 1982 ²

Een stijve schoen heeft een afwikkelzool nodig om te kunnen afwikkelen. En een afwikkelzool maakt een schoen weer stijver

In schoeisel kan de combinatie van binnenzool, eventueel inlegzool en buitenzool weinig buigbaar zijn. Hoe stijver een schoenzool is, hoe meer de buitenzool een dikkere gebogen vorm moet hebben om een vloeiend rollende voetafwikkeling te kunnen realiseren. Je zou het kunnen vergelijken met een stijve plank onder jouw voet. Daar kun je alleen over afwikkelen als de plank van onderen de ronding van een soort schommelstoel-vorm krijgt toegevoegd.

Veel schoenen hebben teensprong

Bijna elke schoen heeft trouwens wel enig opwaarts gebogen vorm van de buitenzool. Kijk maar naar jouw eigen schoenen. Zet ze op een vlakke ondergrond. Dan zie je dat bij veel schoenen wat ruimte zit tussen de voorzijde van de buitenzool en de ondergrond. De hoogte van die ruimte noem je de 'teensprong'.^3,5,6 Die is ook echt nodig om tijdens het lopen niet met de voorzijde van de buitenzool tegen de ondergrond te stoten en daardoor eventueel te vallen. Ga maar eens lopen met schoeisel dat geen teensprong heeft, zoals bij een aantal slippers of oude versleten schoenen. Je zult dan merken dat je eerder met de voorkant in de ondergrond blijft steken. Alleen bij hoge hakken lijkt dit niet op te gaan. Dat komt door de veranderingen van het looppatroon bij gebruik van hoge hakken. Laten we nu weer even teruggaan naar de schoenen met afwikkelzool.

Waar zit een afwikkelzool of kunstmatige afwikkeling?

De kunstmatige afwikkeling is een toevoeging van zoolmateriaal aan de buitenzool met een opwaarts gebogen vorm. De hoogte van het dikste deel van de buitenzool wordt de tophoogte genoemd.⁵ De opwaarts gebogen vorm zit aan de voorzijde, de achterzijde of beide zijden van de buitenzool. Deze verschillende locaties leiden tot verschillende effecten. Ik zal je dat hieronder uitleggen.

1. Voorzijde buitenzool ('forefoot' / 'toe rocker'):
   • Een 'gewone' afwikkeling: de normale situatie, geen afwikkelzool toegevoegd (Figuur 7-C).
   • Proximale,⁴ vroege^3,4 of vervroegde³ afwikkeling: De tophoogte zit in meer of mindere mate achter de bal van de voet. De afwikkelzool zal ter plaatse van de tophoogte druk van de bal overnemen. Daardoor ontstaat een mechanische ontlasting aan de voorzijde van de voet (Figuur 7-B).
   • Distale,⁴ late,^3,4 of vertraagde³ afwikkeling: dat komt minder vaak voor. De schoentechnicus plaatst bij een distale afwikkeling de tophoogte aan de voorkant van de bal van de voet (Fguur 7-D). De grondreactiekracht op de afwikkelzool wordt doorgegeven naar de knie, waar dan een achterwaarts gerichte kracht op ontstaat. Dat is gewenst als iemand spierzwakte van de kniestrekkers heeft, waarbij deze door de knie neigt te zakken. Die spieren worden dan iets geholpen, wat het door de knie zakken helpt te verminderen. Dit wordt daarom ook wel een 'stabiliserende afwikkeling' genoemd.^3,4
   • De afwikkelzool van een 'half-shoe': Zorgverleners schrijven 'forefoot offloading shoes'⁷ voor bij mensen met kwetsbare voeten met een wond, zoals bij diabetes of na een voetoperatie (andere naam: 'post-op shoe') (Figuur 8). Dergelijke schoenen hebben als doel om de mechanische belasting (druk) op de voorvoet te verminderen. Vooral de onderzijde, maar ook de andere zijden zijn gebaat bij een goede drukverdeling door dit schoeisel. Dat is gunstig voor het genezingsproces. Deze schoenen hebben ook voldoende ruimte om verbandmiddelen toe te laten. Een aantal 'forefoot offloading shoes' hebben een speciaal soort afwikkelzool. Tijdens het staan is de voorste helft van dit schoeisel volledig vrij van de ondergrond (Figuur 8-B).⁷ Dit type heet daarom ook wel 'half-shoe'. Het is de bedoeling dat die voorste helft van de zool ook tijdens het lopen niet in contact komt met de ondergrond (zie Video 1). Uit onderzoek blijkt dat dergelijke schoenen inderdaad effectief zijn in het verminderen van druk op de voorvoet van mensen met diabetes en kwetsbare voeten.⁷ Het onderzoek bevestigde ook dat de gebruikers het lopen met deze schoenen vaak als oncomfortabel ervoeren.⁷ Door de hoogte van de schoen ga je bijvoorbeeld scheef lopen met het bekken. Dat kan klachten in heup of rug opwekken. Een truc is om dan de schoen aan de andere voet met wat extra zoolmateriaal te laten verhogen om de bekkenscheefstand te compenseren. Er zijn ook speciale schoenen met een dikke zool ('TwinShoe') die je aan de andere voet kunt dragen. Daarmee kun je een bekkenscheefstand vermijden (Figuur 8-C). Gelukkig is het gebruik van 'forefoot offloading shoes' meestal tijdelijk.
2. Achterzijde buitenzool ('heel rocker'): Er is een afronding van de achterzijde van de buitenzool of hak.⁸ Schoentechnici noemen dat een hakafronding.⁴ Of er zit een wig van indrukbaar materiaal in. In vaktermen heet dat dan weer een bufferhak.^4,5 Mechanisch gezien geven beide aanpassingen ongeveer hetzelfde effect op de voetafwikkeling: een meer vloeiend begin van de voetafwikkeling, met een verkleining van de grondreactiekracht tijdens het eerste contactmoment van de hiel met de ondergrond. 
3. Voor- én achterzijde buitenzool ('heel-to-toe rocker'): Als er een ronding van de  buitenzool aan zowel de voor- als achterzijde van de voet bestaat, dan heet dat een polyfasische afwikkeling^3,4 en in het Engels 'heel-to-toe rocker' (Figuur 1). Deze is bedoeld om de voetafwikkeling tijdens verschillende ('poly'= veel) fasen te verbeteren.

Figuur 7:⁹ (A) schoen zonder kunstmatige afwikkeling; (B) proximale kunstmatige afwikkeling met hakverhoging; (C) gewone afwikkeling met hakverhoging; (D) distale afwikkeling

Bron: Van Putten M.A., Ruys I.H.J. (2008) 9 Schoenen. In: Voeten en reuma. Bohn Stafleu van Loghum, Houten. https://doi.org/10.1007/978-90-313-6624-8_9

Afbeelding gebruikt met toestemming van de auteurs M. van Putten en E. Huijbregts.

Figuur 8: 'forefoot offloading shoes' (merk: Darco); (A) de 'Wound Care Shoe light', met 4 lagen inlegzool ter illustratie bijgetekend op de foto; (B) de 'OrthoWedge light' met een speciaal soort afwikkelzool (ook wel 'half-shoe' of 'post-op shoe' genoemd); (C) een bijhorende 'TwinShoe' voor de andere voet, om een bekkenscheefstand te vermijden  

Video 1: uitleg over gebruik van 'OrthoWedge forefoot offloading shoe', inclusief instructie juiste looppatroon

Afwikkelzool in inlegzool

Ik had van bepaalde zorgverleners gehoord dat zij een kunstmatige afwikkeling in een inlegzool inbouwden. Het is voor mij onduidelijk of daar dan die opwaarts gebogen vorm mee bedoeld werd of dat zij eigenlijk een zoolverstijving bedoelden, of iets anders.

Welke eigenschappen bepalen de effecten van een afwikkelzool?

Aan welke denkbeeldige knoppen kun je draaien om de werking van schoenen met afwikkelzool te beïnvloeden? Op basis van literatuur en eigen gedachtevorming vind ik de onderstaande 8 eigenschappen bij het ontwerpen van een afwikkelzool. Hieronder leg ik die eigenschappen met woorden uit. Dat is een redelijk ingewikkelde tekst. Het is echt bedoeld voor 'de liefhebber' van dergelijke details. Voor het krijgen van een volledig begrip is de bijhorende afbeelding (Figuur 9) misschien wel handig.

1. Tophoogte-positie ('apex position') (in % schoenlengte): de afstand tussen de achterzijde van de buitenzool en de tophoogte (dikste deel van de buitenzool op de overgang naar de ronding), gemeten ter hoogte van de lengte-as van de voet (lijn door centrum van hielovaal en tweede teen).^10-12 Bij aanwezigheid van zowel een ronding aan de achterzijde van de buitenzool ('heel rocker') als aan de voorzijde van de buitenzool ('forefoot rocker'), kan voor beide regio's een tophoogte-positie vastgesteld worden. Je zou dat respectievelijk een achterste en een voorste tophoogte-positie kunnen noemen.
2. Afwikkel-as ('rocker axis'):¹² de lijn die overeenkomt met de positie van de tophoogte over de hele breedte van de buitenzool. Ook bij deze afwikkel-as kan een achterste en een voorste versie bestaan.
3. Tophoogte-hoek ('apex angle'; in graden):^10,12 de hoek tussen de lengte-as van de voet (centrum van hiel ovaal - tweede teen) en de afwikkel-as ('rocker axis') van de buitenzool. Ook bij deze tophoogte-hoek kan een achterste en een voorste versie bestaan.
4. Afwikkel-hoek ('rocker angle'; in graden):^10,12 de hoek tussen enerzijds een lijn evenwijdig aan de ondergrond en anderzijds een rechte lijn, lopend van de tophoogte naar respectievelijk de achter- of voorzijde van de buitenzool. Ook bij deze afwikkel-hoek kan een achterste en een voorste versie bestaan.
5. Afwikkel-straal ('rocker radius'; in mm):¹² de lengte van de straal, horende bij de ronding van de buitenzool. Ook bij deze afwikkel-straal kan een achterste en een voorste versie bestaan.
6. Dikte buitenzool (in mm):¹² dikte ter hoogte van de tophoogte. Ook bij een meting van de dikte van de buitenzool kan een achterste en een voorste versie bestaan. De dikte van de buitenzool ter hoogte van de hiel en de voorvoet verschilt vaak door de aanwezigheid van een hoogteverschil van de ondersteuning van de hiel en voorvoet ('hielheffing').
7. Buigbaarheid buitenzool^11,13 ('flexibel' of 'stijf').¹¹ 
8. Hardheid buitenzoolmateriaal¹³ (in 'Shore-waarde').

Figuur 9: ontwerpeigenschappen van afwikkelzool; 1. achterste tophoogte-positie, 2. voorste tophoogte-positie, 3. achterste tophoogte-hoek, 4. voorste tophoogte-hoek, 5. achterste afwikkel-as, 6. voorste afwikkel-as, 7. achterste afwikkel-hoek, 8. voorste afwikkel-hoek, 9. achterste afwikkel-straal, 10. voorste afwikkel-straal, 11. achterste buitenzool-dikte en 12. voorste buitenzool-dikte. LA = lengte-as van de voet

Hoe werkt een afwikkelzool?

Schoenen met een afwikkelzool worden vooral gebruikt om veranderingen te bewerkstelligen tijdens het lopen of rennen. De afwikkelzool kan invloed uitoefenen door:

1. verandering van de grondreactiekracht op de voetzool, met als gevolgen o.a.;
   1. vermindering van druk op de onderzijde van de bal van voet en de tenen
   2. vermindering van de kracht op de hiel bij het eerste contact tijdens een stap¹³ 
   3. vermindering van het naar boven buigen (dorsaalflexie) van de enkel^12,14 
   4. vermindering van de belasting van de achillespees¹²
   5. vermindering van de belasting van de aponeurosis plantaris (peesplaat in voetzool)¹¹
2. beweging via de schoenzool in plaats van de voet- of enkelgewrichten^3,4-15 (waarbij de bijkomende verminderde buigbaarheid van de zool een rol speelt)¹¹ 

Wat is de grondreactiekracht?

"De kracht op het lichaam bij lopen en staan is de grondreactiekracht. Deze kracht grijpt aan onder de voeten en werkt op de voet zelf, maar ook op de enkel, de knie, etc. De grondreactiekracht zorgt daarmee voor een belasting in het hele lichaam, die dus overal moet worden weerstaan. Dit tegenhouden van de invloed van de grondreactiekracht gebeurt onder meer door de spieren, die daarvoor moeten aanspannen."¹⁶ 

Verandering van grondreactiekracht op de voetzool

De grondreactiekracht verandert als een proximale afwikkeling, distale afwikkeling of een hielafronding ('heel rocker') wordt toegepast. Hieronder neem ik de verschillende effecten met jou door.

Een proximale afwikkeling leidt tot vermindering van belasting van de voorzijde van de voet. Tijdens het lopen zal de combinatie van voet en schoen versneld naar voren rollen zodra het grootste deel van het lichaamsgewicht, de tophoogte van de afwikkelzool passeert. Als de tophoogte van de afwikkelzool aan de achterzijde van de bal van de voet ligt (proximale afwikkeling), dan zal het deel van de schoen aan de voorzijde van die tophoogte een kleinere druk^3,4,17-20 (of 'grondreactiekracht') van de ondergrond krijgen. Dat heeft verschillende positieve effecten:

1. De afwikkelzool vermindert de druk op de onderzijde van de bal van de voet en de tenen. Dat is bijvoorbeeld gunstig voor het voorkomen of herstellen van wonden in dat gebied.
2. Wetenschappelijk onderzoek heeft aangetoond dat tijdens het lopen en rennen met een schoen met afwikkelzool, de grondreactiekracht op de voet tijdens het laatste deel van de afwikkeling vermindert.^19,20 Tegelijkertijd vermindert hierbij de belasting op de achillespees.^19,20 Dat effect neemt toe bij gebruik van minder buigbare ofwel stijvere zolen¹¹ of verkleining van de afwikkel-straal.¹² Dat is waarschijnlijk gunstig bij chronische pijn aan de achillespees.^12,14,19,20
3. In de voetzool zit een peesplaat. De medische vakterm is 'aponeurosis plantaris'. Deze peesplaat loopt van de voorzijde van het hielbeen naar al de tenen. Het vlies rondom de aponeurosis heet de 'fascia'. Er zijn veel mensen die in een fase van hun leven last krijgen van pijn ter hoogte van de hiel en deze peesplaat. Fasciïtis plantaris heet deze aandoening. In de volksmond wordt het ook wel 'hielspoor(-klachten)' genoemd. Theoretisch kan bij lopen met een afwikkelzool ook de rek op deze peesplaat verminderen. Dat zou een positieve invloed kunnen hebben op de pijnklachten van fasciïtis plantaris, ofwel hielspoor.¹¹

Een distale afwikkeling leidt tot een toename van druk onder de voorzijde van de voet. Als de tophoogte van de afwikkelzool aan de voorzijde van de bal van de voet ligt (distale afwikkeling), dan zal de grondreactiekracht in dat gebied, tijdens lopen toenemen. Deze kracht wordt doorgeleid naar de knie en drukt deze naar achteren.^3-5 Kniestabilisatie wordt dat wel genoemd. Dat is gunstig in het geval van spierzwakte van de kniestrekkers.^3,5 De neiging om door de knie te zakken vermindert dan.

Een hakafronding ('heel rocker') leidt tot een verandering van de grondreactiekracht op de schoenzool. In de praktijk kun je zien dat als iemand bij het maken van een stap met zo een hakafronding, eerst de hak op de grond neerzet, dat het begin van de voetafwikkeling dan vloeiender zal verlopen. Dan zal ook de grondreactiekracht op de hiel ('heel strike') verkleinen.¹³ Dat werkt beschermend voor het hielbeen en de enkelbanden (ligamenten).¹³ Als iemand tijdens het lopen een meer naar voren doorlopende hielafronding gebruikt, dan vergroot de achterwaarts gerichte kracht op de knie.⁸ Dat werkt dan stabiliserend voor de knie. Een eventuele neiging om door de knie te zakken kan dan verminderen.

Beweging via schoenzool in plaats van gewrichten

Als een gewricht van de voet, enkel, knie of heup een beperkte beweeglijkheid heeft, of als je wilt dat een pijnlijk gewricht minder hoeft te bewegen, dan kan een afwikkelzool helpen.^3,5 Door toevoeging van de afwikkelzool kan de schoenzool minder buigen. Een schoentechnicus kan zelfs nog extra verstijvend materiaal toevoegen. Een 'zoolverstijving' heet dat.⁴ Hoe stijver de zool, hoe dikker de afwikkelzool moet zijn om vloeiend af te kunnen wikkelen. Hoe meer de voetafwikkeling kunstmatig over de afwikkelzool plaatsvindt, hoe minder de gewrichten van de voet en enkel¹⁵ hoeven te bewegen. Dat kan het looppatroon verbeteren en klachten verminderen.

Einde artikel deel 1 en vervolg

In dit artikel heb je basisinformatie gekregen over schoenen met afwikkelzool. Deze informatie is nogal 'technisch' van aard. Het gaat niet over de afweging die mensen moeten maken of zij zo'n hulpmiddel wel willen. Er zijn tenslotte ook nadelen en persoonlijke voorkeuren. Hoe krijg je de juiste schoenen? Hoe worden ze gemaakt? Zijn ze lelijk? Wat kost het? In een volgend artikel (deel 2) zal ik op dat soort praktische vragen ingaan.

Auteur: dr. Antal P. Sanders, revalidatiearts, Dorati

Citeer dit blog als: Sanders AP. De complete gids over schoenen met afwikkelzool. Deel 1: basisinformatie [Internet]. Katwijk: Antal Sanders. 2022 feb [geciteerd op ... (datum vermelden)]. Beschikbaar via: https://www.beschermendesokken.nl/762300_de-complete-gids-over-schoenen-met-afwikkelzool-deel-1-basisinformatie

Referenties

1. Herschel, Herman (orthopedisch chirurg; 1910-1999). Persoonlijke communicatie met: Antal Sanders (revalidatiearts, Dorati, Katwijk). [1997?]. 
2. Nederlandse Vereniging van Orthopedisch Schoentechnici (NVOS). Orthopedische schoenen en orthopedische voorzieningen aan konfektieschoenen. Leiden: NVOS; [1982?]. 62 p.
3. Nederlandse Vereniging van Orthopedisch Schoentechnici (NVOS). Orthopedische schoentechniek. 1e druk. 's-Hertogenbosch: De Dienst; 2002. Deel 6: Orthopedische schoenvoorzieningen. Hoofdstuk 1, Aanpassingen van confectieschoeisel. p. 7-39.
4. Federatie PAS. Orthopedisch schoentechnisch komPas. 3e druk. Assen: Drukkerij Hamers Landgraaf; 2014. Hoofdstuk 5, Aanpassingen aan confectieschoenen; p. 17-22. ISBN: 9789081089203.
5. Toornend JLA, Postema K. Orthopedisch maatschoeisel in de medische praktijk. 1e druk. Houten: Bohn Stafleu Van Loghum; 1991. Hoofdstuk 6, Schoentechnische aanpassingen; p. 68-95. ISBN: 9031311030.
6. Snijders CJ. Biomechanica van het skeletsysteem: grondslagen en toepassingen. Frankel VH, Nordin M, Snijders CJ, redacteuren. 1e druk. Lochem: De Tijdstroom BV; 1984. Hoofdstuk 11, Gaan en staan; schoenen; p. 309-46. ISBN: 9060875265.
7. Bus SA, Van Deursen RWM, Kanade RV, et al. Plantar pressure relief in the diabetic foot using forefoot offloading shoes. Gait Posture 2009;29(4):618-22. https://doi.org/10.1016/j.gaitpost.2009.01.003
8. Farzadi M, Safaeepour Z, Nabavi H, et al. Effect of different placement of heel rockers on lower-limb joint biomechanics in healthy individuals. J Am Podiatr Med Assoc 2018;108(3):231-5. https://doi.org/10.7547/16-052
9. Van Putten M.A., Ruys I.H.J. (2008) 9 Schoenen. In: Voeten en reuma. Bohn Stafleu van Loghum, Houten. https://doi.org/10.1007/978-90-313-6624-8_9
10. Chapman JD, Preece S, Braunstein B, et al. Effect of rocker shoe design features on forefoot plantar pressures in people with and without diabetes. Clin Biomech 2013;28(6):679-85. https://doi.org/10.1016/j.clinbiomech.2013.05.005
11. Greve C, Schuitema D, Otten B, et al. Biomechanical effects of rocker shoes on
    plantar aponeurosis strain in patients with plantar fasciitis and healthy controls. PLoS ONE 2019;14(10): e0222388. https://doi.org/10.1371/journal.pone.0222388
12. Van Kouwenhove L, Verkerke GJ, Postema K, et al. Effect of different forefoot rocker radii on lower-limb joint biomechanics in healthy individuals. Gait Posture 2021;86:150-6. https://doi.org/10.1016/j.gaitpost.2021.03.008
13. Lin SY, Su PF, Chung CH, et al. Stiffness effects in rocker-soled shoes: biomechanical implications. PLoS One 2017 Jan 3;12(1):e0169151. https://doi.org/10.1371/journal.pone.0169151
14. Sobhani S, Zwerver J, van den Heuvel E, et al. Rocker shoes reduce Achilles tendon load in running and walking in patients with chronic Achilles tendinopathy. J Sci Med Sport 2015;18(2):133-8. https://doi.org/10.1016/j.jsams.2014.02.008
15. Hutchins S, Bowker P, Geary N, et al. The biomechanics and clinical efficacy of footwear adapted with rocker profiles - Evidence in the literature. Foot (Edinb) 2009;19(3):165-70. https://doi.org/10.1016/j.foot.2009.01.001
16. Harlaar J. Grondreactiekrachten en gewrichtsmomenten. Afwijkende spierbelasting. Podosophia 2013;nummer 3;24-25. https://doi.org/10.1007/s12481-013-0055-5
17. Brown D, Wertsch JJ, Harris GF, et al. Effect of rocker soles on plantar pressures. Arch Phys Med Rehabil 2004; 85(1):81-6. https://doi.org/10.1016/S0003-9993(03)00374-5
18. Reints R, Hijmans JM, Burgerhof JGM, et al. Effects of flexible and rigid rocker profiles on in-shoe pressure. Gait Posture 2017;58:287-93. https://doi.org/10.1016/j.gaitpost.2017.08.008
19. Ahmed S, Barwick A, Butterworth P, et al. Footwear and insole design features that reduce neuropathic plantar forefoot ulcer risk in people with diabetes: a systematic literature review. Foot Ankle Res 2020;13(1):30. https://doi.org/10.1186/s13047-020-00400-4
20. Sobhani S, Hijmans J, van den Heuvel E, et al. Biomechanics of slow running and walking with a rocker shoe. Gait Posture 2013;38(4):998-1004. https://doi.org/10.1016/j.gaitpost.2013.05.008

Deel dit artikel, geef een reactie